هەر توێژینەوەیەکی زانستی دەبێ بە دوای وەڵامدانەوەی پرسیارێکی سەرەکیدا بگەڕێت، پرسی سەرەکی ئەم توێژینەوەیەش بریتیە لەوەی ئایا رەوشی چاودێری تەندروستی لە هەرێمی کوردستاندا چۆنە و خزمەتگوزاریە تەندروستیەکان لە چ ئاستێکدان و رەنگدانەوەیان لەسەر مردنی هاوڵاتیان بە گشتی چیە ؟ دوواتر ئەو ئاکامە کۆمەڵایەتیانەی لەم رەوشەوە درووستبوون چین ؟
بێگومان مردن بە گشتی یەکێکە لەو پێوەرە نێودەوڵەتیانەی بۆ ئاستی پێشکەوتن و گەشەکردنی کۆمەڵگاکان بەکاردێت، بۆ ئەوەی بزانرێت وڵاتێک لە چ ئاستێکی خۆشگوزەرانیدا دەژیت و تا چەند چاودێری تەندروستی وپێداویستیە بنەڕەتیەکانی بۆ دابینکراوە, سەیری رێژەی مردنی دەکەن لەو کۆمەڵگایەدا بە تایبەتی مردنی مناڵان ، بۆیە هەمیشە لە کۆمەڵگا دواکەوتووەکاندا ئەم رێژەیە بەرزە, بە پێچەوانەوەش هەرچەند ئاستی پێشکەوتنی کۆمەڵگاکە بەرز بێت رێژەی مردنی تێدا نزمترە، یەکێک لە گرفتی هەندێک لە توێژینەوە زانستیەکان زۆر جار لەدیاریکردنی هۆکارو ئەنجامە، واتە لە دوو گۆڕاودا کامیان هۆکارن و کامیان ئەنجامی ئەو هۆکارەن، بۆیە قسەکردن لەسەر پەیوەندی نێوان رەوشی تەندروستی و هەندێک لایەنی ژیانی کۆمەڵگا رووبەرووی ئەو گرفتەمان دەکاتەوە، یان ئەو پرسیارەمان لادروست دەکات ئایا ئەو رەوشی تەندروستیە ئەو دۆخەی لە کۆمەڵگادا دروست کردووە یان رەوشی ژیانی کۆمەڵگاکەیە ئەو دۆخە تەندروستیەی هێناوەتە ئاراوە؟ بێگومان لە هەردوو روانگەکەوە دەکرێت سەیری ئەم پەیوەندیە بکەین, بەڵام لەم توێژینەوەیەدا بە کورتی گرفتی توێژینەوەکە شیکردنەوەی رەوشی چاودێری تەندروستیە لە هەرێمی کوردستان وەکو هۆکارێکی سەربەخۆ دوواتر روونکردنەوەی ئاکامە کۆمەڵایەتیەکانی ئەم رەوشەو مەترسیەکانیەتی لەسەر کۆمەڵگاو ژیانی هاوڵاتیان.
ادامه مطلب ...لە کۆمەڵناسی شارنشینیدا زیاتر لە هەموو لقە زانستیەکانی تری ناو کۆمەڵناسی گشتی زەخیرەیەکی فراوانی نوسیین ومشتومڕو دەمەقاڵە لەسەر دیاریکردنی چەمکەکانی هەیە ،بە تایبەت لەسەر چەمکەکانی بەشاربوون و شارنشینی و شارستانی و ئەمانەش پەلکێشمان دەکەن بۆ قسەکردن لەسەر چەمکی تری وەکو کلتور بە گشتی و مەدەنیەت و ...هتد بۆیە لەو خاڵەدا هەوڵ دەدەن روونکردنەوەیەکی ئەو چەمکانە بکەین دوواتر پەیوەندیان بە یەکتری و سەرەتاکانی سەرهەلدانیان وشێوەی بەکارهێنانیان لە زمانی کوردیدا بخەینە بەر باس و لێتوێژینەوە :-
بۆ جیاکردنەوەی شاری لە لادێی هەمیشە پەنا دەبرێتە بەر لایەنێک لە لایەنە کلتوریەکانی ئەو گروپەمرۆییە ،لەبەر ئەوەی کلتوریش پەیوەستە بە ژیانی مادی وهزری مرۆڤ و کۆمەڵگەوە زیادەڕۆیی نیە ئەگەر بڵێین هیچ چەمکێک لە زانستەکانی مرۆڤناسی و کۆمەڵناسیدا بە گشتی و بە تایبەت لە لقەکانی پەیوەست بە شارو شارنشینیەوە لەم دوو زانستەدا ،بەقەد چەمکی کلتور ((culture جێگای مشتومر وگفتۆگۆ نەبووە لە نێوان زاناو توێژەرانی ئەم بوارەدا
ادامه مطلب ...ئەم چاوپێکەوتنە لە لایەن کاک هیمن لە گۆڤاری کەوانە ئەنجامدراوە لە مانگی شوباتی 2012بە هیوام سودیک بە خوینەران بگەیەنیت
پ: ئایا راستە ئێمە لەسەردەمی گواستنەوەی کەلتورداین لە کەلتورێکی نەریتی‌و باووکۆنەوە بۆ کەلتوورێکی مۆدێرن؟
و: ئەم پرسیارە دوو وەڵامی هەیە ،چونکە لە بنەڕەتدا دوو پرسیارە ،یەکێکیان ئەوەیە ئایا کۆمەڵگای کوردی لە قۆناغی گواستنەوەدایە؟کە قۆناغێکە کۆمەڵێک خەسڵەت و تایبەتمەندی خۆی هەیە ،بۆ ئەمەیان دەڵێین بەڵێ ئێًمە لە قۆناغی گواستنەوەداین ،هەمیشە ژیان و کۆمەڵگا لە گۆڕاندان ،ئەوەی جیاوازە لە کۆمەڵگاکاندا رێژەی خێرایی ئەو گۆڕانکاریانەیە ،ئەگەر ساڵانی پێشوو گۆڕانکاری لە کۆمەڵگای ئێمەدا زۆر لەسەر خۆ بووبێت ئەوا ئێستا لە ژێر کاریگەری زۆر هۆکاردا گۆڕانکاریەکان خێراتر بوون،
ادامه مطلب ...لە پۆلێنکردنی ئەو سیستەمانەی بونیادی کۆمەڵایەتی هەر کۆمەڵگایەکی لێ پێکدێت ،توێژەرانی کۆمەڵناسی و مرۆڤناسی رووبەرووی کۆمەڵێک ئاستەنگ و گرفت دەبنەوە ،ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو گۆشەنیگاو ئاراستە تێڕانینەی لێیەوە سەیری پەیوەندیە کۆمەڵایەتیە باوەکانی کۆمەڵگای توێژینەوەکە یان کۆمەڵگا جیاوازەکان دەکەن ،لەگەڵ ئاراستەی هزری ئەرکێتی کە زانایانی رۆژئاوا بۆ راڤە کردنی کۆمەڵگا دایانهێنا ،پێی وایە دەکرێ تەنیا دیاردەیەک لە زیاتر لە سیستەمێکدا ئەندام بێت ،ئەمەش پۆلێنکردنی جیاواز بۆ سیستەمە کۆمەڵایەتیەکان سەختر دەکات ،یەکێک لە پۆلێنکردنە بەناوبانگەکان بۆ سیستەمە کۆمەڵایەتیەکان پۆلێنکردنەکەی کۆمەڵناسی بەریتانی (هێربەرت سپنسەر)ە ،
ادامه مطلب ...
به‌ر ئه‌وه‌ی له دایک بین کڵێشه‌یه‌ک ئاماده‌بوو له‌ده‌ره‌وه‌و ویستی خۆماندا ناو ناسنامه‌و زمان و بیروباوه‌ڕو ئاین و داب ونه‌ریت ئاراسته‌کانی گه‌شه‌کردن و فێرکردنمان به‌سه‌ردا بسه‌پێنێت ،ئێمه هه‌موو به‌رهه‌می ئه‌م سه‌رده‌م و رۆژگارو ژینگه کۆمه‌ڵایه‌تی و کلتووری و رۆشنبیریه‌ین که تیایدا چاومان هه‌ڵهێناوه‌و قۆناغه‌کانی ته‌مه‌نمان به‌سه‌ر بردووه ،له کۆمه‌ڵناسیدا به‌مه ده‌ڵێن پێگه‌یاندنی کۆمه‌ڵایه‌تی واته گۆڕینی بوونه‌وه‌رێکی بایۆلۆژی وه‌کو نه‌وه‌و بێچووی هه‌ر زینده‌وه‌رێکی تر بۆ بوونه‌وه‌رێکی کۆمه‌ڵایه‌تی فێر بێ و هه‌ست به ئه‌رک و به‌رپرسیاریه‌تیه‌کانی بکات و له ناو کۆمه‌ڵگادا بژیت ،ئه‌مه‌ش به کۆنترۆڵکردن و به‌رزه‌فتکردنی تاک ده‌کرێت ،له‌م نوسینه‌دا هه‌وڵ ده‌ده‌ین تیشک بخه‌ینه سه‌یر پێناسه‌کانی ئه‌م چه‌مکه :
یه‌که‌م : کۆنترۆڵی کۆمه‌ڵایه‌تی
بۆ کۆنترۆڵی کۆمه‌ڵایه‌تی پێناسه‌ی جۆراو جۆر کراوه‌و نه‌توانراوه له پێناسه‌یه‌کی گشتگیردا کۆبکرێته‌وه چونکه
أ-به پێی ئاراسته هزریه‌کانی ئه‌و زانستانه‌ی ئه‌م بابه‌ته‌یان وه‌رگرتووه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی کۆنترۆڵی کۆمه‌ڵایه‌تی بابه‌تی به‌شێکی زۆری زانسته مرۆیی و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان بووه وه‌کو ده‌رونناسی و کۆمه‌ڵناسی و ده‌رونناسی کۆمه‌ڵایه‌تی و مرۆڤناسی و ئاین و ...هتد .
ادامه مطلب ...